خوشنویسی و صنعت مدرن

امروزه با پیدایش صنایع و تکنولوژی­های مدرن هنر خوشنویسی در بستر جدیدی قرار گرفته به طوری که از طریق برنامه های نرم افزاری می­توان همه انواع خطوط را بدون نیاز به فعالیت دستی هنرمند انجام داد. اما آیا این ابزارها می تواند جایگزین مناسبی برای این فن شریف باشد؟ وجود این نوع صنایع و تکنولوژی­ها هیچ گاه نمی­تواند جایگزین فعالیت دستی هنرمند شود.

مقدمه

با ورود دستاوردهای هنری تمدن غرب و پیدایش ابزار و آلات جدید صنعت چاپ، هنر اصیل و شریف خوشنویسی تحت شعاع قرار گرفت و عظمت و منزلتی که این فن شریف در بین مسلمین داشته، کم رونق شده است. روزگاری در این مرز و بوم هنر شریف خوشنویسی قدر می­دید و در صدر می­نشست و کسانی چون میر عماد ضرب المثل جامعه بودند. امروز شاهد جابجایی این الگوها و زوال این فن دینی هستیم، در چنین شرایطی بحث از مبانی علمی هنر خوشنویسی یکی از ضرورت­های دوران معاصر است. آسیب شناسی این مسئله و پی ریزی مبانی نظری این هنر ما را در مقابل این هجمه و خلا هنری یاری می­نماید. درک مبانی فلسفی و عرفانی نهفته در هنر خوشنویسی، هنرمندان را به یک خود آگاهی هنری می­رساند و از این رهگذر ارج و ارزش هنر خود را باز می­یابد.

تاریخچه خط و خوشنویسی در ایران

در سال ۶۵۱ميلادی با سقوط سلسله ساسانی، دين مبين اسلام وارد ايران شد.تا چند قرن پس از ظهور اسلام زبان و خط پهلوی در ايران تداوم داشت ولی زبان فارسی دری گسترش يافت و به سبب نياز مذهبی خط کوفی به همان شيوه ابتدايی نوشته میشد. به زودی ايرانيان کوشيدند که ازاين خط، خطی زيبا با قاعده و برابر ذوق ايران به وجود بياورند و اين آغاز خوشنويسی در ايران بود خوشنويسی به مرور ترقی کرد و تزئينات آن غنی شد و مقام مهمی را احراز کرد و نه تنها در کتابت قرآن مجيد بلکه در نقش سفالينه ها، قلمزنی فلزات، کتيبه های معماری، سکه ها و... به کار برده شد.

خط توقیع

خط توقیع یکی از انواع خط خوشنویسی اسلامی است که در زمان خلافت مأمون خلیفه عباسی ابداع و در قرن پنجم هجری کامل گردید. این خط اغلب در امضا به کار می رفته است و به همین دلیل نام توقیع (به معنی امضا) برای آن انتخاب شده است. موارد کاربرد این نوع خط، بیشتر در نوشته های مهم حکومتی و دینی بوده است. این خط از نظر ویژگی های ظاهری با خط های ثلث و رقاع شباهت زیادی دارد.

در خط توقیع، حروف درشت تر و با ضخامت بیشتر نسبت به رقاع هستند و قوس ها نیز انجنای کمتری دارند.

تحول نهایى خط توقیع در قرن چهارم هجرى اتفاق افتاد. احمد بن محمود ملقب به ابن خازن از شاگردان نسل دوم ابن بواب و از مریدان وی، شوکت لازم را به خط توقیع بخشید. در اواخر قرن نهم هجری، نوع درشتى از خط توقیع در ترکیه ابداع شد که موردپسند مردم ترک بود، اما میان عرب ها چندان متداول نگشت.

خط ریحان

خط ریحان از مشتقات خط نسخ شناخته می شود، اما بر اساس شکل حروف و ترکیبات آن به خط محقق نزدیک تر بوده و حتی ظریف تر از آن است. این خط از انواع خط خوشنویسی از ابداعات على ابن عبیدالله ریحانى است و به همین دلیل با نام ریحانى از ان یاد می شود. برخى نیز این خط را به ابن بواب نسبت می دهند، زیرا او براى این خط و زیباسازى آن تلاش هاى شایانى کرده است.

خط محقق و ریحان در اولین نظر مشابه خط ثلث هستند، اما در اصل، تفاوت های بسیار واضحی در شکل حروف آنها وجود دارد.

تا سده های 10 تا 11، خط ریحان برای نوشتن قرآن در بسیاری از کشورهای مسلمان استفاده می شد و مهم ترین دلیل این کاربرد خوانا بودن آن بوده است. شاید به خاطر اینکه این خط باید به آرامی نوشته شود و تبعا زمان بیشتری را نیاز داشت رفته رفته موارد استفاده خود را از دست داد. در هر صورت خط ریحان نسبت به خط محقق مدت زمان بیشتری استفاده شد.

خط کوفی

یکی از انواع خط خوشنویسی اسلامی خط کوفی است. دلیل انتخاب نام کوفی برای این خط این است که خط کوفی منسوب به شهر کوفه است و گفته می شود که در آن جا شکل گرفته است.

نخستین نسخه های قرآن با این خط نوشته می شده است، برای همین می توان گفت هم زمان با ظهور اسلام، خط کوفی هم شکل گرفت و قرآن با خط کوفی نوشته شد.

خط کوفی بیشتر شامل خطوط مستقیم و زاویه دار است و کمتر انحنا یا دور در آن به چشم می خورد. اغلب شیوه های نگارش خط کوفی با حرکت های عمودی و افقی ممتد و بلندی همراه است.

در سده های اولیه ظهور اسلام و در پی نیاز به داشتن خطی زیبا و تمیز که بتوان آن را بدون غلط خواند، خط کوفی مراحل تکامل خود را به سرعت طی کرد. امّا از سدهٔ سوم هجری به بعد با فراگیر شدن خط نسخ و سایر انواع خط خوشنویسی، به تدریج کاربرد خط کوفی کمتر شد تا اینکه پس از سده پنجم هجری تقریباً کنار گذاشته شد و بیشتر کاربرد تزئینی و محدود یافت.

به طور کلی شیوه های نگارش خط کوفی را می توان به دو شاخه بزرگ مغربی و مشرقی تقسیم کرد. خط کوفی مغربی بر اساس سرزمینی که در آن رواج داشته به دسته های قروانی، تونسی، جزائری و سودانی تقسیم می شود. خط کوفی مشرقی نیز به سه دسته اصیل عربی، ایرانی و مختلط قابل تقسیم است. علاوه بر این، خط کوفی را می توان به دو دسته عمده کوفی ساده (محرر) و کوفی تزئینی تقسیم کرد.

خوشنویسی چیزی فرای یک دستخط زیبا و یا دانستن تکنیک حروف چینی است. خوشنویسی هنر فرم دادن زیبای نشانه هایی است که توسط دست و با چیدمان درست شکل می گیرد و یکی از هنر های ایرانیان محسوب می شود که در خود انواع مختلفی از خط و اوصول و قواعدی را جای داده است. علاوه بر خوشنویسی با قلم، در صورت علاقه مندی به هنر جذاب خوشنویسی با خودکار هم مطالعه کنید.

خوشنویسی و خطاطی به معنای زیبانویسی و نوشتن همراه با خلق زیبایی است. گاهی اوقات درک خوشنویسی به عنوان هنر مشکل است و باید برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی بدانیم خوشنویس سعی دارد در کنار نگارش متن، اثری هنری را خلق کند. بنابراین خوشنویسی با نگارش سادهٔ مطالب و طراحی حروف و صفحه آرایی متفاوت است. خوشنویسی در تمام فرهنگ‌ها به چشم می‌خورد اما در مشرق زمین و به‌ویژه در ایران و سرزمین های اسلامی اهمیت بسیاری دارد. بیشتر تبدیل نگارش معمولی کلمات به هنر خوشنویسی به عهده ایرانیان است و به مرور زمان ایرانیان سبک و شیوه‌های مختص به خود را در خوشنویسی ابداع کردند. هرچند که این شیوه‌ها در داسلامی نیز طرفدارانی دارد.

هنر خطاطی چیست؟

هنر خطاطی چیست

هنر خطاطی یا خوشنویسی به هنر زیبا نوشتن گفته می شود. کاری بسیار زیبا و ظریف که خوشنویس از پس آن برمی آید. البته که خطاطی عین هنر می باشد. غیر این است که با دقت و رعایت اصولی خاص، حروف را بر روی کاغذ می چینند، گویی به جملات رقص و سما می بخشند. در هنر خطاطی سعی بر این است که ارزش های زیبایی شناسی در کار آورده شود. خوشنویسی را هیچگاه با صرف آوردن کلمات زیبا بر روی کاغذ و صفحه آرایی اشتباه نگیرید. کاری که امروزه تحت عنوان تایپوگرافی می شناسیم خود را بر پایه هنر خطاطی استوار کرده است. حال آنکه خوشنویسی سنت و هویت مخصوص به خود را دارا است.