سيماي امام در نهج‌البلاغه



و جعلناهم ائمه يهدون بامرنا و اوحينا اليهم فعل الخيرات و اقام الصلوه و ايتاء الزكوه و كانوا لنا عابدين. [19].
«و آنان را (دادگران و شايسته‌كاران از نسل ابراهيم عليه‌السلام) پيشوايان مردم قرار داديم تا خلق را به امر ما هدايت كنند. و هر كار نيكو را- به ويژه- اقامه‌ي نماز و پرداخت زكات را به آنها وحي كرديم و ايشان به پرستش ما پرداختند».
خداي سبحان در مبارك نامه‌ي آسماني خود، قرآن كريم، كه كتاب هدايت آفريدگان اوست، امامت و رهبري بندگانش را در گستره‌ي تاريخ به دادگران و صالحان از فرزندان حضرت ابراهيم عليه‌السلام تفويض كرده است. و بر اساس مشيت و اراده‌ي تغيير ناپذير حضرت پروردگار از ابراهيم خليل الله، تا محمد حبيب الله، همه صالحان و دادگران از تبار ابراهيم عهده‌دار امر خطير زعامت و پيشوايي بندگان خدا بوده‌اند. و در روزگار رسالت و زعامت پيامبر اكرم حضرت محمد بن عبدالله (ص) امر ارشاد و هدايت امت اسلامي و حمايت و دفاع از حريم قرآن و اسلام به فرمان خدا و توصيه‌ي مكرر رسول‌الله (ص) به امام موحدان، امير پرهيزگاران علي بن ابيطالب عليه‌السلام تفويض شده است. اين حقيقت غير قابل انكار و واقعيت روشن و آشكار در تاريخ اسلام، بارها از زبان گويا به وحي پيامبر اكرم (ص) صادر و به گوش مسلمانان رسيده است.

نشانه‌ها و ويژگيهاي امام

عن ابي‌الجارود قال: سالت ابا جعفر الباقر (ع) بم يعرف الامام؟
قال عليه‌السلام بخصال: اولها نص من الله تبارك و تعالي عليه و نصبه علما للناس حتي يكون عليهم حجه، لان رسول‌الله (ص) نصب عليا و عرفه الناس باسمه و عينه و كذلك الائمه ينصب الاول الثاني و ان يسال فيجيب و ان يسكت عنه فيبتدي و يخبر الناس بما يكون في غد و يكلم الناس بكل لسان و لغه. [10].
«ابو جارود گفت: از حضرت امام محمد باقر عليه‌السلام پرسيدم، امام چگونه و به چه نشاني شناخته مي‌شود؟ امام عليه‌السلام فرمود:

ضرورت شناخت امام



و ادني ما يكون به ضالا ان لايعرف حجه الله في ارضه و شاهده علي خلقه الذي امر الله تعالي بطاعته و فرض ولايته. [1].
امام علي عليه‌السلام فرمود: «كمترين چيزي كه- بنده‌ي خدا- به واسطه‌ي آن گمراه مي‌شود، اين است كه حجت خدا را در زمين نشناسد و به شاهد حق تعالي بر بندگانش كه خداوند به اطاعت او فرمان داده و دوستي وي را واجب كرده آشنا نباشد».
امام‌شناسي يكي از تكاليف بزرگ و مهم اسلامي است. بر اساس اين وظيفه‌ي شرعي و مسئوليت خطير ديني، هر مسلماني وظيفه دارد كه پس از معرفت خداي متعال و پيامبرش، وصي پيامبر (ص) و امام و رهبر دينيو آسماني خويش را بشناسد. آنچه از مضمون احاديث و روايات اهل‌بيت عصمت و طهارت عليهم‌السلام به دست مي‌آيد، تاكيد و تكيه بر ضرورت شناخت و معرفت هر چه بيشتر و كاملتر نسبت به امام معصوم عليه‌السلام دارد. و اين امر مهم چندان داراي اهميت و اعتبار است، كه عدم شناخت امام موجب فساد جامعه و گمراهي و زوال و انحراف امت اسلام مي‌شود، تا آنجا كه امام صادق عليه‌السلام راز صلاح و اصلاح زمين و اهل آن را در ارتباط و وابسته به وجود امام معصوم دانسته و نخستين و مهمترين نياز هر مسلماني را معرفت و شناخت امام و رهبر ديني بيان فرموده است. به اين روايت از سخنان آن حضرت توجه كنيد:

لَوْ قَرَأْتَ الْحَمْدَ عَلَی مَیِّتٍ سَبْعِینَ مَرَّةً ثُمَّ رُدَّتْ فِیهِ الرُّوحُ مَا کَانَ عَجَباً.(2)

اگر حمد را هفتاد بار بر مرده ای خواندی و روح او بازگشت جای تعجّب نیست.

امام صادق (علیه السلام) خواندن بسم الله الرحمن الرحیم و سوره توحید را با شرایطی خاص موجب محفوظ شدن از سلطان ستمگر می داند :

یَا مُفَضَّلُ احْتَجِزْ مِنَ النَّاسِ کُلِّهِمْ ب ِ «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» وَ بِ «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» اقْرَأْهَا عَنْ یَمِینِکَ وَ عَنْ شِمَالِکَ وَ مِنْ بَیْنِ یَدَیْکَ وَ مِنْ خَلْفِکَ وَ مِنْ فَوْقِکَ وَ مِنْ تَحْتِکَ فَإِذَا دَخَلْتَ عَلَی سُلْطَانٍ جَائِرٍ فَاقْرَأْهَا حِینَ تَنْظُرُ إِلَیْهِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اعْقِدْ بِیَدِکَ الْیُسْرَی ثُمَّ لَا تُفَارِقْهَا حَتَّی تَخْرُجَ مِنْ عِنْدِهِ.(3)

2_2_2. ولایت تکوینی امام

پیش از شروع به بحث درباره ولایت تکوینی ائمّه (علیهم السلام) توجه به نکته ای ضروری و لازم است؛ و آن این که از نظر مکتب اهل بیت (علیهم السلام) هیچ اتفاقی و حادثه ای در زمین و آسمان رخ نمی دهد جز این که مشیت و اراده و تقدیر و قضای الهی به آن تعلق می گیرند امام صادق (علیه السلام) می فرماید :

1- . کافی 2/18.

 لَا یَکُونُ شَیْءٌ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی السَّمَاءِ إِلَّا بِهَذِهِ الْخِصَالِ السَّبْعِ بِمَشِیئَةٍ وَ  إِرَادَةٍ وَ قَدَرٍ وَ قَضَاءٍ وَ إِذْنٍ وَ کِتَابٍ وَ أَجَل ...(1)

چیزی در زمین و آسمان پدید نمی آید جز به این هفت امر: مشیّت، اراده، قدر، قضا، اذن، کتاب و اجل....

انواع ولایت

اشاره

É ولایت حقیقی

É ولایت اعطائی

2_1. ولایت حقیقی (ولایت خدا)

«ولایت» چنان که گفتیم به معنای عام، سرپرستی و سلطنت بر همه خلق است. بدیهی است اصل و حقیقت ولایت به این معنا حق انحصاری خداوند متعال است و کسی جز او و در عرض او حق دخالت و تصرّف در هیچ امری ندارد، زیرا سرپرستی و سلطنت و دخالت در امور دیگران از شؤون مالکیت است. و تنها مالک است که می تواند در املاک خود دخل و تصرّف کند. معلوم است که مالک حقیقی همه، خداوند سبحانه است. پس او به اقتضای مالکیت خویش عقلاً می تواند هر

چکیده درس اوّل

1- «امام» در لغت به معنای پیشوا و مقتدا است. این مفهوم به طور عموم همه انواع پیشوایان را در بر می گیرد؛ اعم از امام معصوم وهادی و امام ظالم و گمراه، و امامی که از سوی خدای تعالی به امامت منصوب شده باشد و یا به زور و یا به انتخاب مردم به آن مقام رسیده باشد.

2- «ولایت» هم از نظر لغت به معنای سلطنت و پادشاهی و سرپرستی امور مردم است. مفهوم «ولایت» نیز مانند مفهوم «امامت» عام است و همه انواع ولایت ها را در برمی گیرد.

3- کابردهای قرآنی و روایی «امامت» و «ولایت» هم متفاوت بوده و در همه مصادیق معنای عام لغوی آن بکار گرفته شده است.

4= اما «امامت» و «ولایت» به معنای خاص آن، که در این نوشتار مورد نظر است امامت و ولایتی است که از سوی خدای تعالی و در تداوم «ولایت» و «امامت» پیامبر گرامی اسلام به عده ای از اولیای الهی عطا شده است. و آنان نه تنها حکومت و سرپرستی مردم را بر عهده دارند بلکه سرپرستی همه مخلوقات به عهده آن هاست و حفظ و حراست از مرزهای معارف دینی نیز یکی از شؤون مهمّ آن ها به شمار می آید. آنان به واسطه داشتن مقام «عصمت» حجّت خداوند سبحانه بر همه خلایق به شمار می روند.

در روایتی از امام جعفر صادق (علیه السلام) آمده است که روز قیامت دو بنده مؤمن را برای حساب نگه می دارند: یکی فقیر و دیگری غنی. فقیر به خداوند سبحانه عرض می کند: چرا مرا این جا نگه داشتی در صورتی که می دانی تولیت هیچ امری را به من نسپردی تا عدل یا ستم روا بدارم.

درس اول: معنای امامت و ولایت

امام در لغت کسی است که عده ای به او اقتدا کرده و او را پیشوای خود قرار دهند. و چون مفهوم مقتدا بودن در معنای امامت منظور شده است؛ پس امامت در صورتی تحقق می یابد که گروهی از فردی فرمان برند و در مقابل او تسلیم باشند. ابن منظور می گوید :

اَمّ القوم و أمّ بهم، تقدّمهم؛ و هی الإمامة. و الإمام کلّ من ائتمّ به قوم کانوا علی الصراط المستقیم أو کانوا ضالّین.(1)